Tarihten süzüle süzüle elde kalanların sergilendiği mekân müze◼… Müze (Fransızca musée, eski Yunanca mouseîon μουσεῖον –Mousa’lar tapınağı, Mousa’lara adanmış yer), sanat ve bilim eserlerinin veya sanat ve bilime yarayan nesnelerin saklandığı, halka gösterilmek için sergilendiği yer veya yapılar… ‘Müze’ sözcüğü, ‘bir araya getirme’ anlamında… Müze, Yunan mitolojisindeki ‘mouseîon’dan gelmekte… Yunan mitolojisinde ‘mouseîon’, ‘Mousa’lara/musalara (ilham perilerine), tanrıçalara adanan tapınak’ ve Atina’da ‘mousalara ayrılan tepe’, Antikçağ’da akıl düşünce ve yaratıcılık gücünü temsil eden esin kaynağı perilere adanan yapılar… Müzler(mousalar/musalar), Helikan Dağında yaşayan, baş tanrı Zeus ile bellek tanrıçası Mnemosyn’in kızları, 9 kız kardeş olan periler… Günümüzde, kullandığımız anlamıyla ‘müze’, insanlığın geçmişine ait materyalleri, bunların bulunduğu çevreyi araştıran, koruyan; halkı eğitmeyi, eğlendirmeyi, geliştirmeyi amaçlayan; toplumun hizmetinde sürekli ve kalıcı olan, kâr amacı gütmeyen kurum… Müzenin işlevi, toplamadır, belgelemedir (arşivlemedir), korumadır (bakımdır, onarımdır), sergilemedir ve eğitimdir… Dünya da, tabii hâliyle aslında büyük bir açıkhava müzesi… Müzeler Haftası’nda (18-24 Mayıs), dünyadaki her bir şeye bu nazarla bakmak, bize farklı ve geniş ufuklar kazandıracaktır…
Müzeler, iki farklı şekilde sınıflandırılmakta: İlk sınıflandırma, 1. Objeyi esas alan müzeler, 2. Fonksiyonu esas alan müzeler, 3. Müze’yi esas alan müzeler şeklinde… Diğer sınıflandırma ise daha detaycı… 1. Koleksiyonlarına, 2. Bağlı oldukları yönetim birimlerine, 3. Hizmet ettikleri bölgeye, 4. Hitap ettikleri kitleye, 5. Koleksiyonlarını sergiledikleri mekânlarına, 6. İşlevlerine göre farklı müze türleri… Koleksiyonlarına göre: Genel Müzeler, Arkeoloji Müzeleri, Sanat Müzeleri, Tarih Müzeleri, Etnografya müzeleri, Doğa Tarihi ve Jeoloji Müzeleri, Bilim Müzeleri, Planeteryumlar, Endüstri Müzeleri ve Ekonomüzeler… Bağlı Oldukları Kurumlara Göre: Devlet Müzeleri, Belediye Müzeleri, Özel Müzeler ve Vakıf Müzeleri… Eğitim Kuruluşlarına/Üniversitelere Bağlı Müzeler… Askeri Müzeler… Hizmet Alanlarına Göre: Bölge Müzeleri, Halk Müzeleri, Ekomüze (toplum müzeleri) ve Hizmet Ettikleri Topluma Yönelik Müzeler (Uzmanlık Müzeleri, Çocuk Sanat ve Gençlik Müzeleri)… Koleksiyonlarını Sergiledikleri Mekânlarına Göre: Açık Hava Müzeleri, Anıt Müzeler ve Müze Evler… İşlevlerine Göre: Tek Kişilik veya Bir Nesneyi Konu Alan Müzeler, Atatürk (Müze) Evleri, Devrim Müzeleri ve Sanal (Dijital) Müzeler… Sanal (Dijital) müzeler, linkleri tıkladığınızda hemen yanınızda◼… Müzelere gitmek, medeniyetlere yolculuk etmek demek… Müzelere gidebilmek zor değil artık… Bahanelere yer yok… Sanal âlemde müzeleri ziyaret etmek ücretsiz… Müzeler, geçmişe yolcuğun ötesinde bilimsel kazanımlar sunmakta ziyaretçilerine… Meselâ, farklı bir müzeden söz edelim… Kelime Müzesi… Ankara Altındağ’da, Anadolu Medeniyetleri müzesinin karşısında Ankara Kalesi bölgesinde bulunan Kelime Müzesi, yazar Şermin Çarkacı Yaşar (1982, Berlin) tarafından 26 Eylül 2022’de açılmış…
21 farklı dilde yayın yapan ve yaklaşık 20 milyon üyesi bulunan turizm sitesi (https://www.tripadvisor.com/) ziyaretçilerinin yorumlarına göre Türkiye’nin en iyi müzeleri belirlenmiş… Buna göre, 2012 yılında 3.345.347 ziyaretçiyi ağırlayan ve Türkiye’nin en çok ziyaret edilen yeri, İstanbul Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi, dünya genelinde yapılan sıralamada en iyi 7. müze ve Türkiye’de ise en iyi 1. müze olarak gösterilmiş… Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi, Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul’un tarihî yarımadasındaki eski şehir merkezinde inşa edilmiş, patrik katedrali olmuş… 29 Mayıs 1453’de İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed (2. Mehmed) tarafından camiye dönüştürülmüş… 1934’de Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile müzeye dönüştürülmüş, kazı ve tadilat çalışmaları başlatılmış ve 1935’ten 2020’ye kadar müze olarak kalmış… 10 Temmuz 2020’de Danıştay 10. Dairesi tarafından, Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararı, ‘Ayasofya’nın vakıf senedindeki cami vasfı dışında kullanımının ve başka bir amaca özgülenmesinin hukuken mümkün olmadığı’ belirtilerek iptal edilmiş… Buna göre, 2729 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Ayasofya, Diyanet İşleri Başkanlığına devredilerek tekrar cami statüsüne kavuşmuş… Türkiye’nin en iyi müzeleri listesinde Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi, İstanbul Kariye Camii (1948-2019 arasında müze), İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Nevşehir Göreme Ören Yeri, İstanbul Modern Müzesi, Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi, Sakıp Sabancı Müzesi, Muğla Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi, Konya Mevlana Müzesi ve Rahmi M. Koç Müzesi yer almakta… ‘Tripadvisor.com’ web sitesinde, sırasıyla İstanbul’da gezilecek en önemli yerlerden bazıları: Topkapı Sarayı, Galata Kulesi, Rahmi M. Koç Müzesi, İstanbul Arkeoloji Müzesi, Kariye Camii, Ural Ataman Klasik Otomobil Müzesi, Rumeli Hisarı, Sakıp Sabancı Müzesi, Masumiyet Müzesi, Türk ve İslam Eserleri Müzesi, İstanbul Oyuncak Müzesi, İstanbul Modern (Istanbul Museum of Modern Art), Askerî Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, Mozaik Müzesi, Heritage Nomadic Art Gallery, Pera Müzesi, Deniz Müzesi, Panorama 1453, Borusan Contemporary, Madame Tussauds Istanbul, Sadberk Hanım Müzesi, Galata Mevlevihanesi ve diğerleri…
Topkapı Sarayı… İstanbul’un ikonik yapılarından biri olan Topkapı Sarayı, İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed tarafından 1460-1478 yılları arasında yaptırılmış… Topkapı Sarayı, İstanbul’un en eski tarihî bölgesinde, Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ve Haliç arasında kalan tarihî İstanbul Yarımadası’nda Zeytinlik olarak adlandırılan Sarayburnu’nda bulunan Doğu Roma akropolü/kenti üzerindeki 700.000 metrekarelik bir alan üzerine kurulmuş… Topkapı Sarayı, 31. Osmanlı padişahı Sultan Abdülmecid’e kadar yaklaşık dört yüz yıl süreyle imparatorluğun idare, eğitim ve sanat merkezi; padişahların da ikametgâhı olmuş… Fatih Sultan Mehmed’i takip eden padişahların yaptırdıkları ilâve yapılarla günümüzdeki hâlini almış… Sarayburnu’nda bahçe düzenlemeleri ve köşklerle başlayan inşaat, Sûr-ı Sultânî (Kal‘a-i Sultânî) adı verilen surlarla devam etmiş… Saraya uzun yıllar Beyazıt’taki eski saraydan dolayı Sarây-ı Cedîd-i Âmire denilmiş, ardından ‘Toplu Kapı’ denilen köşkün isminden dolayı ‘Top Kapısı Sarayı’ adı kullanılmaya başlanmış… Topkapı Sarayı, 19. yüzyıl ortalarına kadar yönetim merkezi olmuş… Daha sonra 1843-1856 yılları arasında inşa edilen Dolmabahçe Sarayı, yönetim merkezi olarak kullanılmaya başlanmış… Tarihî önemini ve değerini hep koruyan Topkapı Sarayı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra, 3 Nisan 1924 tarihinde müze hâline getirilmiş… Cumhuriyet’in ilk müzesi olma özelliğini taşıyan Topkapı Sarayı, Gülhane Parkı hariç olmak üzere yaklaşık 350.000 metrekarelik bir alanı kaplamakta… Topkapı Sarayı; yapıları, mimarisi, koleksiyonları ve yaklaşık 300.000 arşiv belgesi ile dünyanın en büyük müze-saraylarından biri, yakın tarihimizin kalbi… Topkapı Sarayı’nı görmek, tarihe yolculuk yapıp kadim medeniyet değerlerimizin farkına varmak demek; Topkapı Sarayı içerisinde bulunan Has Oda‘nın Mukaddes Emanetler Dairesi‘nde korunmakta ve sergilenmekte olan kutsal emanetleri görmek demek… Bu, kadim medeniyet kodlarımıza dönebilmenin ilk adımı belki…
Müze, tarihe yolculukta füze… Türkiye Yüzyılında, hem müze hem füze; kadim medeniyet değerlerimize rücu edebilmemizin iki sihirli sözcüğü… Selam, sevgi ve saygılarımla.
◼ https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/murata/58014/M%C3%9CZE%20T%C3%9CRLER%C4%B0.pdf
https://www.worldvirtualmuseum.com/ https://ecobnb.com/blog/2020/03/online-museums-free/
https://planetwordmuseum.org/ https://www.roughguides.com/articles/10-of-the-worlds-weirdest-museums/
https://sanalmuze.gov.tr/ https://www.ktb.gov.tr/TR-96599/sanal-gezinti.html https://www.peramuzesi.org.tr/
